مصاحبه زلمی خلیلزاد با روزنامه 8 صبح
8صبح : در نخست میخوام
کمی به گذشته برگردم و از شکلگیری حکومت جدید و رییسجمهور شدن آقای کرزی و همچنین
اتهاماتی که بر شما از جانب دانا روهرا باکر مطرح شده است، بپرسم؛ یعنی گویا شما
در نشست اول بن، از یک جریان خاص قومی حمایت کردهاید، نه از یک جریان ملی. توضیح
شما چیست؟
خلیلزاد: در رهبری «تشکیل حکومت بعد از سقوط طالبان» سازمان ملل متحد قرار داشت و
من جزو هیات ایالات متحده امریکا بودم. براساس پیشنهاد ملل متحد، موافقت شد که به
تشکیل یک حکومت عبوری(موقت) ضرورت است. موافقه قسمی بود که به گروه روم(طرفداران
اعلیحضرت) امتیاز داده شد تا فردی را نامزد ریاستجمهوری کند. سه گروه دیگر هم به
نمایندگی از افغانها در بن حضور داشتند: گروه اتحاد شمال به رهبری آقای قانونی،
گروه قبرس و گروه پشاور. اصل این بود که گروه روم، حق دارد کاندیدا برای مقام اول
پیشنهاد کند و گروههای دیگر هم، موافقه کنند. گروه روم در اول، آقای سیرت را
معرفی کرد؛ اما گروههای دیگر- بهخصوص گروه اتحاد شمال- که قویترین گروه در
میدان بود، این پیشنهاد را نپذیرفتند و آقای سیرت نتوانست رییس اداره موقت شود.
پس از
اینکه آقای سیرت از سوی گروههای دیگر رد شد، ملل متحد بهشمول هیات امریکا،
دوباره به گروه روم مراجعه کرد و تصمیم به این شد که گروه روم کسی دیگر را معرفی
کند و یا اگر میگوید که آقای سیرت یگانه کاندیدایش است، به گروههای دیگر مراجعه
میشود.
بالاخره بعد از بحث چندروزه، گروه روم آقای کرزی را بهحیث کاندیدایش معرفی کرد.
به اساس همین تصمیم، یک تعداد میگویند که این فیصله حمایت از قومی خاص بود؛ چون
من هم جزو تیم بینالمللی بودم. رول شخص من در آنجا به نمایندگی از امریکا، کمک
به موفقیت مجلس بود. به فکر من این غلط فهمی است که مشوره به اساس گرایشهای قومی
بوده. طبعا مسایل قومی در بحثها مطرح بوده، اما این بحث که باید یک شخص از قومی
خاص بهحیث رییس اداره موقت انتخاب شود، نه نظر امریکا بود و نه از سازمان ملل
متحد. این چیزی بود که همین چهارگروه به اساس فرمولی که در اول بالای آن به موافقه
رسیده بودند، انجام شد. این فرمول تقریبا از قانون اساسی افغانستان در دهه
دموکراسی(۱۳۴۲-۱۳۵۲) کاپی
شد؛ در آن زمان اعلی حضرت کاندیدای صدارت را به پارلمان معرفی میکرد و پارلمان حق
داشت که قبول و یا رد کند، اما چیزیکه در جلسه بن متفاوت بود، دادن امتیاز
پیشنهادِ کاندیدا به گروه روم بود؛ سه گروه دیگر مثل پارلمان بودند که حق وتو
داشتند. این حرف از چند سال به اینسو وجود دارد که امریکا و ملل متحد یا خلیلزاد
و اخضر ابراهیمی… به اساس افکار قومی این کار را کردهاند. در این مورد اسناد
موجود است و کتابهایی هم در این مورد به نشر رسیده که از آن جمله، یکی هم کتابی
است که رهبر هیات امریکا در جلسه بن، آنرا نوشته است. در کتابی که از سوی رهبر
هیات امریکا نوشته شده، آمده است که نامزدی آقای کرزی برای مقام ریاست اداره
موقت، برای اولینبار که به توجه امریکا رسید، از سوی آقای عبدالله عبدالله در یک
پرواز که میان آسیای مرکزی و کابل صورت میگرفت، به سفیر امریکا گفته شد. برای
اولینبار که نام آقای کرزی مطرح شد، از سوی داکتر عبدالله عبدالله بود.
8صبح: این اتهامات تنها در مورد کنفرانس بن وارد نیست. همچنان
اتهاماتی بر شما در مورد نقشتان در تصویب قانون اساسی و استفاده از نفوذ سیاسی در
آوردن فشار بر جوانب ذیدخل در تصویب قانون اساسی وارد است. در این مورد چه میگویید؟
خلیلزاد: طبعا در افغانستان بعد از تحولات و آمدن امریکا و قوای ناتو، این کشور به
یک قانون اساسی ضرورت داشت و به اساس فیصله کنفرانس بن، قانون اساسی گذشته بدون
فصل پادشاه، مدار اعتبار قرار گرفت. ولی وقتیکه شرایط برای این آماده شد که در
افغانستان یک قانون اساسی نو ساخته شود، معلومدار که آقای کرزی برای این کار،
کمیسیونی را موظف ساخت متشکل از شخصیتهای نخبه و حقوقدان افغان. این کمیسیون،
مشاورانی هم داشت. نقش من در تصویب قانون اساسی، جابهجایی کدام ماده خاص در هیچ
یک از فصول آن نبوده، اما تلاش ما این بود که گروههای مختلف افغان که به علت جنگهای
دوامدار گذشته از هم فاصله گرفته بودند، در خیمه لویهجرگه قادر به این شوند که
قانون اساسی خود را بعد از بحثهای کافی و قناعت همدیگر به تصویب برسانند. تمام
نقش من در لویهجرگه قانون اساسی و در وقت تصویب این قانون این بود که گروههای
مختلف افغان با هم به توافقاتی برسند که یک قانون اساسی خوب به یک کشور دموکراتیک
داشته باشند.
8صبح:
و در مورد اتهامهای فشارآوردن شما به گروههای جهادی و به حاشیه راندن این نیروها
از بدنه قدرت، چی میگویید؟
خلیلزاد: وقتی من در افغانستان بهحیث سفیر ایالات متحده امریکا بودم و پیش از آن
زمانیکه برای قانون همکاری میکردم، تلاشی صورت نگرفته که هیچ گروهی به هیچ
عنوانی از بدنهی قدرت در افغانستان رانده شود؛ بلکه تلاش بر این بود تا تمام گروههای
مطرح در کشور و تمام جوانب در اطراف و اکناف دور هم بیایند و برای آیندهی
افغانستان به توافقاتی برسند که بعد از آن تاریخ گذشته تکرار نشود و مردم
افغانستان بهطرف یک آیندهی دموکراتیک و پپیشرفته و شکوفا بروند. البته یک مورد
را که من میخواهم بگویم، این است که موجودیت گروههای مسلح تحت هر نامی که بود،
در آن وقت برای ایجاد یک حکومت متمرکز در افغانستان موثر نبود.
از این خاطر، تلاش صورت گرفت نیروهای مسلحی که به گروهها تعلق داشتند و به تنظیمها
تعلق داشتند و متاسفانه یک سابقه جنگ داخلی را هم پشت سر گذرانده بودند، باید آرامآرام
به این قانع میشدند که برای ساختن اردوی ملی افغانستان جد و جهد بکنند. تلاش بر
این بود که یک قسمت اینها واقعا در اردوی ملی بعدی و در پولیس ملی بعدی افغانستان
جذب شوند و یک قسمت بروند به طرف یک پروسهی ملکیسازی و جوانانشان بروند بهطرف
مکاتب و دانشگاه و یک قسمتشان بروند به طرف کارهای مسلکی و کارهای آبادانی مملکت.
زمینه میسر شود برای ساختن اردویی که مدافع منافع ملی افغانستان باشد.
8صبح:
با توجه به دستهبندیهای کنونی و تجربه یازدهسال، اجماع بن اول میتواند بهعنوان
یک راه برای رفع بحران افغانستان مطرح باشد؟
خلیلزاد: به فکر من از موفقیتهایی که در دهسال گذشته صورت گرفته است، نباید چشمپوشی
شود و این موفقیتها به حیث تهداب استفاده شود، اما خالیگاههایی هم وجود داشته.
بعضی کارها چنانکه باید، صورت نگرفته. مشکلات در پیاده کردن قانون و شفافیت و
طرز کار دستگاههای دولتی وجود دارد. در این مورد باید ریفورم بهوجود بیاید.
به فکر من چالش دوره آینده این است که یک بیلانس بین دوام و اصلاح بهوجود بیاید.
برای پیشرفتن، به یک مخلوط از این دو چیز نیاز است. افغانستان به انقلاب ضرورت
ندارد که همهچیز از اول آغاز شود و یا نظام از بین برده شود و دوباره کار شروع
شود. در شرایطی که افغانستان قرار دارد و خطرهایی که علیه این کشور در حال ساخته
شدن است، به یک پروگرام ملی و یک تیم ملی و یک اجماع ملی ضرورت است. بهنظر من،
این اجماع ملی دو جنبه را باید در بر داشته باشد: اول بیلانس برای دوام و دوم،
اصلاح.
8صبح:
آیا نمونه اجماع ملی بن اول، نمونهی خوب بود یا اجماعی که امروز مطرح است؛ این
اجماع بیشتر روی مسایل است یا روی افراد؟
خلیلزاد: جلسه بن در شرایطی که حکومت وجود نداشت برگزار شد، طالبان سقوط کردند و
اتحاد شمال کابل را گرفت. حالا شرایط متفاوت است. حالا یک حکومت مشروع و قانون
اساسی وجود دارد. حالا اجماع بیشتر برای انتقال سیاسی صورت میگیرد؛ انتقالی که در
طول تاریخ شاید اولینبار باشد که قدرت سیاسی به اساس قانون اساسی از رییسجمهور
فعلی به رییسجمهور جدید انتقال میکند. برای این انتقال قدرت و مشکلات دیگری که
وجود دارد، ضرورت به یک اجماع است.
این اجماع با در نظرداشت شرایط، از اجماعی که در بن صورت گرفت متفاوت است، اما
هرقدر این اجماع وسعت داشته باشد، تا بتواند روی مسایل بزرگ، نظر به یک تفاهم و
موافقه بین عناصر مهم صورت گیرد.
به فکر من، پایه این کار این است که تاریخ معاصر افغانستان نشان میدهد؛ یعنی
زمانیکه یک تفاهم ملی نباشد، یک گروه یا یک حزب نظر خود را داشته باشد، زود گپ
به زور میکشد که چطور مفکوره یک گروه بالای دیگران تطبیق شود. اگر تفاهم روی حل
مشکلات و مسایل هر قدر وسیعتر باشد، بهتر است. و ضرورت استفاده از زور را کم میکند.
اگر یک چیز را از تاریخ معاصر افغانستان آموخته باشیم، این است که در عدم تفاهم
وسیع و استفاده راه دموکراسی، گپ زود به استفاده از زور میرسد.
8صبح:
همانگونه که در گزارشها آمده، شما مشغول مشورت با شماری از فعالان سیاسی و
رهبران سیاسی افغانستان هستید. ارزیابیهای شما چی را نشان میدهد، آیا ظرفیت در
سطح رهبران سیاسی فعلی برای یک اجماع روی مسایل و در نهایت روی یک فرد مشخص وجود
دارد؟
خلیلزاد: من در این مورد خوشبینتر از گذشته هستم. بحثهایی که تاحال داشتهام،
آمادگی بیشتر نسبت به گذشته میبینم، اما با یک تعداد از افراد دیگر هم باید صحبت
شود. همه روی دو موضوع به توافق رسیدهایم: اول اینکه، مردم در ترس و نگرانی از
مسایلی مثل سال ۲۰۱۴،
خارج شدن نیروهای بینالمللی از افغانستان، کمشدن کمکها، بیکاری و… بهسر میبرند،
بهنظر من این مسایل باید به دیده نگرانی دیده شود تا ترس. این بهدست عناصر مهم
افغانستان است که همکاری و همدستی کنند، تا جلو این مشکلات و راه خطری را که در
حال ساخته شدن است، بگیرند.
دوم اینکه یک انکشاف و بلوغ سیاسی هم بهوجود آمده و همین دو دلیل ممکن برای
آمادگی به یک تفاهم و رفتن بهسوی اجماع میباشد. با کسانیکه صحبت کردیم، پرنسیب
اجماع، فرمول یک پروگرام ملی و یک تیم ملی و رفتن بهسوی یک تفاهم بزرگ را رد نمیکنند.
طبعا هنوز حرفهای زیادی باقی مانده. زمانیکه حرف روی مسایل انتخابات و کاندیدا
برسد، مسایل رقابت و تقسیم قدرت پیش میآید؛ اما این بهحیث قدمهای اولی برای سفر
طولانی قدمهای مثبت بوده.
رادیوی
آریانا: فرمول و پروگرامی را که شما برای برگزاری یک اجماع ملی قبل از برگزاری
انتخابات در ۲۰۱۴
پیشنهاد میکنید، شامل چگونه یک میکانیزم است؟
خلیلزاد: اولا باید گفت پروگرامی که ساخته میشود و یا گروهی که بهوجود میآید،
از یک شخص نیست. در این پروگرام عناصری که با هم برای نجات افغانستان و یا یافتن
راهحل برای مشکلات افغانستان بحث میکنند، همهجانبه است. چیزیکه در ساختن این
تیم مهم است، این است که همه باید خود را شریک بدانند. در این مورد من نمیخواهم
بگویم که پروگرامِ من است.
دوم، در بحثهایی که صورت میگیرد و افکاری که بیان میشود، چند جنبه دارد که هر
کدام آن عناصر بسیار پیچیده در خود دارند و نمیشود که در مصاحبه کوتاه تمام آن
عناصر را تشریح داد، اما بهصورت کلی میتوان گفت اولا اینکه دوام برای چه چیزها
و تغییر در کدام موارد؛ اصلاح نه انقلاب. دوم اینکه این پروگرام به آینده میبیند،
نه اینکه وقت خود را روی رقابتها، اختلافها و جنگهایی که در گذشته وجود داشته،
سپری کند.
رادیوی آریانا: قدمهایی که شما بهخاطر برگزاری یک اجماع ملی برداشتهاید، چقدر
پیشرفت داشته و چه مدتی نیاز است تا زمینه برگزاری یک اجماع فراهم شود؟
خلیلزاد: ما در قدمهای اولی این کار هستیم، اما این باید برای مردم افغانستان یک
آرامش خاطر بدهد که یک تعداد افراد مطرح کشور در چنین کاری مصروف هستند و میخواهند
که یک اجماع بهوجود بیاورند، بهجای آنکه برای مقابلههای خارج از چارچوب سیاسی،
جبههگیری کنند. بهنظر من این خبر خوب است. زمانیکه این گروه ظهور میکند و به دنیا
معرفی میشود، باید همه خود را در آن شریک ببینند؛ چون اگر شریک نبینند، افرادی
وجود دارند که میخواهند رقابتهای قومی را دامن بزنند.
8صبح:
آیا شما تصمیم خود را برای حضور پیدا در انتخابات بهعنوان کاندیدا نهایی ساختهاید؟
خلیلزاد: دیدارها و بحثهایی که تا حال صورت گرفته، به این نتیجه رسیده که
«کرتی» نامزدی را باید بیرون از اتاق گذاشت. بحثهایی که تا حال صورت گرفته، بیشتر
روی چگونگی ساختار یک پروگرام بوده. طبعا بالاخره حرف روی مساله نامزدی هم میرسد.
این تصمیم تیمی است که در حال ایجاد شدن است، تیم تصمیم خواهد گرفت که کی برای پست
ریاستجمهوری و کیها بهحیث معاونین رییسجمهور نامزد شوند. امیدوار هستم، قسمی
که تا حال روی موضوعات بحث و موافقه صورت گرفته، بالای مساله کاندیدا هم تفاهم
صورت بگیرد.
8صبح:
آیا شما خود را در مرحلهای خواهید یافت که کرتی انتخابات را به شانه بیندازید؟
خلیلزاد: مهم این است که باید در این کار عجله صورت نگیرد؛ چون سبب ایجاد مشکلات
در تیمسازی میشود. کار مهمی که باید صورت بگیرد، ساختن یک پروگرام ملی و یک تیم
ملی است. زمان انتخاب نامزد و انتخابات هم فراه خواهد رسید، اما حالا قبل از وقت
است که گفت کی نامزد خواهد بود.
8صبح:
نگرانیهایی که در مورد انتخابات وجود دارد، یک مقدار سیاسی است. بعضیها به این
تصورند که رییسجمهور کرزی در انتخابات دخالت خواهد کرد، شما تا چه اندازهای این
مسایل را در روند برگزاری یک انتخابات شفاف جدی میدانید؟ آیا شما هم نگران هستید؟
خلیلزاد: با در نظر داشت شرایط افغانستان، بعضی از نگرانیها در مورد انتخابات
قابلفهم است؛ چیزیکه برعلاوه کار روی برگزاری یک انتخابات شفاف ضروری است،
نتیجه انتخابات است که باید ممد پیشرفت افغانستان باشد و سبب ایجاد مشکل جدید برای
افغانستان نشود. یک تفاهم عمومی و وسیع میتواند برای انتخابات ممد باشد. به هر
صورت افغانستان در شرایط عادی نیست که در انتخاباتش مشکل وجود نداشته باشد، خوب
است بالای این مساله هم یک تفاهم صورت بگیرد.